De efficiënte resultaat gerichte functies van training en modelontwikkeling.

Een van mijn vrienden, een trainer, definieerde eens het werkwoord "trainen" als "net zo lang oefenen tot het spontaan kan". Hiermee sloeg hij wel de spijker op de kop. De functie van het trainen komt er op neer dat we ergens een aantal speciale verbindingen creëren tussen onze waarnemingsorganen en onze uitvoerorganen, waardoor de fase van het reflecteren op een binnenkomend signaal en het kiezen van een adequate reactie, in ons brein routinematig wordt overgeslagen.

Dat is bijvoorbeeld heel handig op de tennisbaan. Stel u voor dat u eerst de kogelbaan moest analyseren die de bal gaat afleggen na de service van uw tegenstander, om daarna te berekenen waar uw racket precies moet zijn en onder welke hoek en met welke kracht er teruggeslagen moet worden om direct een punt te kunnen scoren. Dat duurt veel te lang.

Lieden die de eeuwenoude sport van het boogschieten beoefenen, weten dat het raken van de roos een kunst is, waar routines zoals positiekeuze, houding- en ademhalingstrainingen en verder allerlei ingetrainde, automatisch verlopende inschattingen, maar geen exacte en bewust uitgevoerde wiskundige berekeningen, aan te pas komen.

Het trainen conditioneert hier dezelfde mysterieuze processen die regelen dat we met een volle beker hete koffie een wiebelende ladder kunnen beklimmen zonder een druppel te morsen. Of heeft u dat soort zaken altijd volledig onder controle van uw bewustzijn? Probeert u dan eens hetzelfde te doen met een boek onder uw arm.

Alleen bij ernstig falen van het onbewuste, ongrijpbare, "intuïtieve" besturingsmechanisme dat onze talloze spieren en botten normaliter op micro niveau continu instelt, grijpt uw bewustzijn even in en brengt correcties aan. Meestal overigens, door andere, even onbewuste routines in te schakelen die de weg naar het gewenste resultaat weer opnieuw in orde gaan brengen.

Deze ingebouwde, onbewust verlopende, maar trainbare processen zijn zeer efficiënt. Maar dat betekent niet dat er niet over nagedacht behoeft te worden. Dat hangt er allemaal van af welk resultaat bij het routinematig handelen bereikt moet worden. Als u tenniskampioen wilt worden, laat u misschien video opnamen maken van uw wedstrijden om daarna scherp te analyseren welke van uw tennisroutines bijstelling vereisen, anders ingericht of geschrapt moeten worden. Maar dan nog blijft het de vraag of het raadzaam (en mogelijk) is om al die bewegingspatronen werkelijk volledig onder controle van uw bewustzijn te brengen. Het blijft een kwestie van het bepalen van een grens, ergens tussen uw oren. Aan deze kwetsbare regelinstellingen valt namelijk veel te verprutsen. Bekende ex-kampioenen van sporten als snooker en darts zouden u dat waarschijnlijk zonder aarzeling bevestigen.

Waarschijnlijk hebt u met het voorafgaande nog niet zoveel problemen. Voor sommigen wordt het moeilijker als we stellen dat het met psychische conditioneringsprocessen niet zoveel anders ligt als bij deze fysieke trainingen. De meest simpele psychische conditionering bestaat er uit dat we in ons zelf een beeld ontwikkelen van hoe de wereld is en hoe die werkt om ons heen. Daarna worden onze standaard gedragspatronen hierop routinematig afgesteld. Dan hoeven we niet meer voortdurend na te denken bij een ontmoeting met een ander. In feite is zo'n inwendig wereldbeeld niet meer dan een handig model en dus niet compleet. Vervolgens laten we wel een groot deel van onze communicatieve processen op een onbewust of nauwelijks bewust niveau, via de ingebakken spelregels van ons model automatisch vlot een efficiënt verlopen. Mocht u zelf nog niet over een echt handig inwendig wereldbeeld beschikken of er aan twijfelen of uw model wel goed is, de wereld zit tegenwoordig vol met goed bereikbare goeroes en andere profeten die u snel aan iets bruikbaars kunnen helpen. Voor een deel is het daarna een kwestie van... geloof!

Voor sommigen wordt het nu misschien zoiets als "vloeken in de kerk", als ik hier stel dat ook psychische conditioneringsprocessen beslist effectief, handig en goed werkzaam kunnen zijn. In onze West-Europese cultuur is het een paradigma dat al het intermenselijk handelen bewust en volledig onder controle van het menselijk denken moet zijn. Als Amerikaanse kinderen op de basisschool 's morgens hun vlag begroeten of als in Kunming in China de volledige staf van een warenhuis om half negen 's morgens staat aangetreden op straat voor het gebouw, met hoempa-orkest erbij, om de missie van het bedrijf te memoriseren, dan vinden wij dat gek en eigenlijk ontoelaatbaar, tenzij misschien voor die anderen... Maar wij doen hetzelfde, even trainbaar, even conditionerend, alleen maar anders en misschien wat minder zichtbaar. Het formeel verwerpen van het werken met dit soort bewuste gedragsconditionering leidt alleen maar tot andere vormen van dwang. Als we denken dat we het besturen van al ons dagelijkse handelen naar het gebied van de rede kunnen verplaatsen, houden we onszelf voor de gek. Dan volgen we alleen maar een ander geloof. Bestuurlijk rationalisme leidt in de praktijk tot steeds verdergaande regelgeving en dat ontaardt tenslotte in de meest bizarre vormen van bureaucratie. Dat wordt evengoed een op irrationele modelvorming berustende vorm van onredelijke, nutteloze en onzinnige dwang.

Uit onderzoek zou bijvoorbeeld gebleken zijn dat briljante wiskundigen niet bij hun geboorte al over een bijzondere wiskundeknobbel beschikken, maar dat ze, op grond van aanvankelijke interesse en gesteund door bereikt succes, een ongelooflijk intensief oefentraject afleggen. Daarna kunnen ze het grootste deel van hun analyses onbewust laten verlopen via hun automatische piloot, waarna er nog een klein stukje overblijft waar ze even op bewust niveau over na moeten denken. Dat laatste traject is natuurlijk zowel typisch menselijk als voor het resultaat uiterst belangrijk, maar de totale menselijke activiteit wordt pas efficiënt en op praktisch resultaat gericht door het samengaan met het ingetrainde, buiten controle van het actieve bewustzijn verlopende stuk.

Kortom: zowel fysieke als mentale training is conditionering. We kunnen het bestaan van deze generator voor onbewuste gedragscomponenten maar beter volledig accepteren want we worden toch allemaal geconditioneerd door onze persoonlijke overtuigingen, in feite door al de door onszelf aanvaarde oplossingsmodellen voor praktische klussen en levensproblemen. Conditionering is erg efficiënt want zo besparen we tijd en we vermijden allerlei basisfouten in het eindresultaat. Dus: vertrouwen op en werken op basis van een juiste overtuiging en op goede getraindheid leidt tot een optimaal resultaat?

Dat hangt er natuurlijk vanaf. Want aan het eind van het proces moet het bereikte resultaat nog bewust door u gecontroleerd worden. Daarna neemt u een besluit over het vervolg. Dat is immers de essentie van het bewust, verantwoordelijk en professioneel menselijk handelen.


Training en modelvorming. Laatst bijgewerkt: 30-3-2001 Li Po Copyright 2001 w.m.van osch & h.b.m. v.d. wiel Gebruik toegestaan met bronvermelding.
Home Functie database Download deze file naar uw tekstverwerker Vragen of tips kunt u zenden naar: Wim van Osch

30/3/2001 WvO.